Năm Mão xem tranh

ức tranh Đám cưới chuột trong bộ tranh dân gian Đông Hồ cổ rất ý vị, đến nay vẫn còn nhiều ý kiến nhận xét và giải mã khác nhau. Có người gọi tên tranh là Trạng chuột vinh quy. Dù gọi là gì thì bức tranh vẫn được vẽ ước lệ gồm hai tuyến đối lập đầy kịch tính: Tuyến chính phía dưới là một đám rước (hay đám cưới ?) với tám nhân vật chuột. Đi đầu là chú chuột đội mũ cánh chuồn cưỡi ngựa hồng rất bảnh trai, oai vệ, nhưng đầu lại ngoảnh về phía sau trông rất căng thẳng và bất cần. Theo sau là hai chú chuột cầm lọng, vác biển hiệu. Trong hai chú có chú cũng ngoảnh lại phía sau với ý thức rất cảnh giác. Sau cùng là bốn chú chuột khênh một chiếc kiệu lớn, ngồi trong kiệu là một cô chuột xinh đẹp đội vương miện, mặc áo lễ. Trong bốn chú chuột khênh kiệu thì hai chú phía sau cùng ngoảnh  nhìn lui với vẻ thách thức.

Tuyến thứ hai (phía trên)vẽ năm nhân vật: bốn chú chuột và môt chú mèo lớn. Cả bốn chú chuột đều cúi đầu khúm núm đi về hướng chú mèo. Chú đi đầu hai tay cầm con chim bồ câu, chú thứ hai hai tay xách con cá chép, cùng cung kính dâng lên mèo. Hai chú chuột đi sau thổi kèn tàu. Còn chú mèo già thì không tỏ vẻ hung dữ, đang rất mãn nguyện giơ chân đón”món quà”của chuột dâng! Theo cảm quan của tôi đây là một bức tranh lành, không hàm chứa sự độc ác! Nhưng nó cũng hàm chứa  thực trạng và triết lý  xã hội.

Vậy người nghệ sĩ dân gian Đông Hồ muốn gửi gắm điều gì qua bức tranh Đám cưới chuột? Ai cũng biết trong cuộc sống quan hệ mèo- chuột luôn luôn là quan hệ đối kháng, một mất một còn. Quan hệ giữa cái thiện và cái ác, giữa cái được và cái mất. Ca dao có câu:

Con mèo mà trèo cây cau

Hỏi thăm chú chuột đi đâu vắng nhà

Chú chuột đi chợ đường xa

Mua mắm mua muối giỗ cha con mèo

Trong truyện ngụ ngôn dân gian ở ta cũng như ở Trung Quốc cũng có câu chuyện Đám cưới chuột. Câu chuyện bằng thơ lục bát ở Việt Nam kể rằng: Chuột mẹ lo đám cưới cho hai con. Dù trăm công nghìn việc, chuột mẹ vẫn không quên lo lễ đút lót cho bác mèo để cho công việc mọi bề như ý. Ngày cưới, bà cho họ hàng nhà chuột vui vẻ hân hoan, ăn uống linh đình. Nhưng khi đám cưới xong, vợ chồng chuột trẻ vừa mừng rỡ sinh lứa con đầu lòng thì mèo già trở mặt, chén sạch đàn con nhà chuột. Câu chuyện ngụ ý nhắc nhở rằng phải luôn cánh giác, phải biết thân biết phận mà sống. Ở Trung Quốc cũng có câu chuyện” Đám cưới chuột “tương tự. Chỉ khác là gia đình chuột gả con cho chính bác mèo! Kết cục bi thảm là đúng trong ngày cưới cả họ hàng nhà chuột bị mèo ta xơi sạch! Quan hệ mèo - chuột đối kháng là thế, sao vẫn có tranh Đám cưới chuột dễ thương đến vậy?

Nhiều nhà nghiên cứu văn hoá dân gian cho rằng: bức tranh được vẽ để thể hiện tín ngưỡng phồn thực, ước vọng bình an của người nghệ sĩ, của nhân dân. Cũng như trong cuộc thi vẽ tranh thiếu nhi quốc tế với đề tài: "Ước vọng năm 2000" tám năm trước đây, bức tranh được giải là bức vẽ một em bé cưỡi hổ lên mặt trăng vậy! Đám cưới chuột (hay đám rước vinh quy) là niềm hoan lạc, là niềm hạnh phúc, còn mèo là thế lực phá hoại hanh phúc chuột.Nhưng cũng có một "thế giới" trong đó mèo và chuột cùng chung sống đó là thế giới mơ ước. Đó là nụ cười dân gian rất hóm hỉnh và đầy triết lý lãng mạn... Nhà thơ Vũ Quần Phương lại bắt gặp ở bức tranh một ý tưởng khác: Ý tưởng về sức mạnh của tình yêu ,của mùa xuân:

Chuột thổi kèn tàu,chuột làm chú rể.

Cô dâu ngồi kiệu thẹn thò ghê

Có cả chú mèo nhưng chẳng sợ

Khi đã mùa xuân ở bốn bề!

Có thể là như thế thật!

N.M